خبرگزاری فارس: شریک جرم کسی است که به قصد ارتکاب جرم با فرد یا افراد دیگری در انجام عملیات مادی جرم معینی مشارکت و همکاری کند.
به گزارش خبرنگار قضایی فارس، گاهی دیده میشود که یک فرد به تنهایی قصد ارتکاب جرمی را کرده و آن را به انجام میرساند که در این صورت این فرد را «فاعل جرم» یا «مباشر جرم» مینامند.
اما غالباً اتفاق میافتد که برای ارتکاب مراحل مختلف یک جرم، چند نفر نقشی را بر عهده میگیرند؛ مثلاً شخصی نقشه اصلی سرقت از مغازه ای را طرح میکند، دیگری مسوول تهیه وسایل لازم برای ارتکاب جرم میشود، چند نفر عملاً اقدام به ربایش مال می کنند و بالاخره شخص دیگری اشیاء مسروقه را در منزل خود مخفی و نگهداری میکند تا پس از مدتی آنها را به فروش رسانیده و منافع آن بین اشخاصی که همکاری مجرمانه داشتهاند، تقسیم شود.
البته بدیهی است که همه این افراد به درجات مختلف دارای مسئولیت کیفری بوده و به اعتبار نوع و میزان همکاری در جرم، بر طبق مقررات جزایی مجازات خواهند شد، منتها اگر همکاری و مساعدت این چند نفر با هم در عملیات اجرایی جرم باشد، آنها را «شرکای جرم» و هر یک از آنها را «شریک جرم» مینامند؛ اما اگر برخی از این افراد در عملیات اجرایی جرم شرکت نکنند و صرفاً شرکای جرم را تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید و … کنند، معاون جرم نامیده میشوند و معمولاً مجازاتی خفیفتر از شرکای جرم را دارا هستند.
* تعریف شریک جرم
شریک جرم کسی است که به قصد ارتکاب جرم با فرد یا افراد دیگری در انجام عملیات مادی جرم معینی مشارکت و همکاری کند. به عبارت دیگر، شریک جرم به کسی اطلاق میشود که با همکاری یک یا چند نفر دیگر یک جزء از عملیات مادی و محسوس جرم معینی را انجام دهد به نحوی که هریک از آنها فاعل مستقل آن جرم شناخته شوند؛ مانند اینکه دو نفر به قصد سرقت وارد منزل شخص دیگری شوند و متفقاً اموال متعلق به صاحبخانه را جمع آوری کرده و با خود ببرند. در این واقعه، چون هر یک از آنها در ربودن مال متعلق به دیگری مشارکت داشته، شرکای جرم یا مباشرین سرقت نامیده شده و مستحق مجازات هستند.
* مجازات شریک جرم
با توجه به اینکه شرکت در جرم زمانی مصداق پیدا میکند که چند نفر با همکاری و مساعدت یکدیگر، عملیات اجرایی تشکیل دهنده جرم را تحقق بخشند و با عنایت به اینکه مجازات شریک در جرم، مجازات فاعل مستقل آن خواهد بود، لذا هر شریک جرم یک مباشر جرم توصیف شده و علی القاعده مجازات مباشر جرم را دارد از طرف دیگر هر شریک جرم عهدهدار مسئولیت کامل اقدامات انجام شده توسط خود را داشته و با وی به همان نحو عمل میشود که با مباشر جرم باید عمل شود. در واقع، مسئولیت کیفری شریک در جرم کاملاً مشخص بوده و به هیچ وجه ارتباطی با مسئولیت کیفری سایر شرکا پیدا نخواهد کرد و به همین جهت هر شریک میتواند به تنهایی مورد تعقیب قرار گیرد.
مثلاً اگر پدری با مشارکت برادر خود مبادرت به سرقت مخفیانه اموال فرزند خود کند، علیرغم اینکه پدر بر اساس قانون مجازات اسلامی مستوجب مجازات حد نیست، لیکن برادر وی که در ربودن مخفیانه مال برادرزاده خویش نقش اجرایی داشته است، با احراز شرایط لازم برای سرقت حدی، مستحق مجازات حد خواهد بود.
همچنین مجازاتی که علیه یک شریک جرم اعمال میشود کاملاً مستقل از کیفری است که علیه سایر شرکای وی قابل اعمال است. یعنی اینکه مجازات و عدم اعمال مجازات بستگی به خود شریک داشته و کیفیات مخففه یا مشدده برای هر بزهکاری با توجه به موقعیت و وضعیت و خصوصیات جسمانی و روانی، خانوادگی، شغلی و عکس العمل وی در زمان ارتکاب جرم و پس از آن، جداگانه در نظر گرفته شده و اثری نسبت به سایر شرکاء ندارد.
در مورد جرایم غیر عمدی هم که ناشی از خطای دو نفر یا بیشتر است، مجازات هریک از شرکا مجازات فاعل مستقل است و اگر تأثیر مداخله و مباشرت شریک در حصول جرم ضعیف باشد، دادگاه میتواند مجازات وی را به تناسب تأثیر عمل، تخفیف دهد.
* تعریف معاون جرم
معاون جرم کسی است که به قصد ارتکاب جرم، بی آنکه مستقیماً در انجام عملیات اجرایی جرم مداخله ای کند، به طرق مختلف همچون تحریک، تشویق، تطمیع، تهدید و … فرد یا افراد دیگری را در ارتکاب جرم معینی مساعدت و یاری کند. به عبارت دیگر ،معاون جرم به کسی اطلاق می شود که در عملیات مادی تشکیل دهنده جرم معینی دخالت نمی کند، بلکه با کمک و یاری رسانیدن به مباشر یا مباشرین جرم، ارتکاب فعل مجرمانه معینی را مهیا یا تسهیل میکند.
مانند اینکه کسی با علم و اطلاع از قصد مجرمانه دیگری با اتومبیل خود وی را شب هنگام به محل سرقت برده و در داخل اتومبیل منتظر بماند تا سارق اموال مسروقه را به داخل اتومبیل منتقل کند و سپس آن اموال را با خودرو به محل دیگری ببرد یا فردی در حوالی مغازه فرش فروشی که سارق قصد سرقت از آن را دارد حاضر شده و به مراقبت بپردازد تا اگر صاحب مغازه یا مأموران انتظامی سررسیدند، به طرق مقتضی سارق را که سرگرم جمع آوری اموال متعلق به دیگری است، مطلع سازد.
* مجازات معاون جرم
به موجب قانون مجازات اسلامی، مجازات معاون خفیفتر از مجازات شریک جرم است و جز در مواردی که در قانون، مجازات معینی برای معاونت در جرم پیشبینی شده است، در سایر موارد دادگاه میتواند معاون جرم را به مجازاتهایی از قبیل وعظ، تهدید، توبیخ و یا سایر مجازاتهای تعزیری محکوم کند.
قانون مجازات اسلامی در بخش قصاص، مجازات معاون در قتل عمدی را سه تا ۱۵ سال حبس تعیین کرده است. همچنین کیفر معاونت در قطع عضو یا جرح عمدی را به ترتیب سه ماه تا یک سال حبس و دو ماه تا یک سال حبس تعیین کرده است.
در قسمت حدود نیز مجازات معاونت در سرقت حدی حبس از یک تا سه سال تعیین شده و برای سرقتی که فاقد شرایط اجرای حد باشد ولی موجب اخلال در نظم یا خوف شده یا بیم تجری مرتکب یا دیگران باشد، مجازات حبس از یک تا پنج سال پیش بینی کرده است.
مجازات معاونت در شرب خمر هم تا ۷۴ ضربه شلاق است. همچنین هر کس در جرایم تعزیری معاونت کند به حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم محکوم میشود. بنابراین قید «حداقل مجازات» برای معاونت در جرم نه تنها تعیین مقدار مجازات را بین حداقل و حداکثر قرار داده است، بلکه مبین سیاست کیفری است که برای معاون جرم تعزیری، مجازات کمتری نسبت به مجازات مباشر اصلی پیش بینی کرده است.