شرایط حضانت طفل پس از فوت پدر

قانونگذار نگهداری و تربیت فرزند را حق و تکلیف پدر و مادر می‌داند، زیرا کسی نمی‌تواند فرزند را از پدر و مادر جدا کند؛ مگر به حکم قانون. پدر و مادر نیز بدون دلیل موجه و قانونی نمی‌توانند از نگهداری و تربیت فرزند خود خودداری کنند و زمانی که زن و شوهر با هم زندگی می‌کنند؛ فرزند تحت حضانت پدر و مادر خویش است. چنانچه زن و شوهر جدا از هم زندگی می‌کنند؛ طبق قانون حضانت فرزند (پسر و دختر) تا هفت سالگی با مادر است و پس از هفت سالگی تا سن بلوغ با پدر است و پس از رسیدن به سن بلوغ فرزند انتخاب می‌کند که با کدام یک از پدر یا مادر زندگی کند. البته چنانچه بعد از رسیدن به هفت سالگی مصلحت طفل اقتضاء نماید، با تشخیص دادگاه حضانت طفل همچنان با مادر خواهد بود.

اما حضانت چیست؟

حضانت در واقع به معنی نگاهداری و تربیت کودک است و کودک یا صغیر کسی است که به دلیل کم بودن سن قادر به اداره امور مالی خود نباشد.

اما در صورت فوت پدر طبق قانون، حضانت طفل با مادر خواهد بود و کسی حق ندارد مادر را از این حق محروم کند؛ مگر به حکم قانون. مادر نیز نمی‌تواند از نگهداری و تربیت طفل خود پس از فوت پدر طفل امتناع کند، مگر با عذر قانونی، زیرا در صورت خودداری مادر از حضانت طفل، دادگاه می‌تواند او را ملزم به نگهداری نماید و اگر الزام ممکن نباشد به خرج پدر و اگر پدر زنده نباشد به خرج مادر حضانت طفل را تأمین نماید. هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی مادر صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر قرار گیرد؛ دادگاه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند. موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی به شمار می‌آید:

۱- اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار،

۲- اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء

۳- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص و تأیید پزشکی قانونی

۴- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی‌گری و قاچاق

۵- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف

اگر خانمی همسرش به عللی از جمله بر اثر تصادف فوت نموده و از وی فرزند یا فرزندانی باقی مانده باشد، آیا پدر شوهر می‌تواند فرزندان را از او جدا کند؟

در زمانی که پدر فوت کند و جد پدری نیز در قید حیات نباشد، چنانچه مادر دارای صلاحیت باشد می‌تواند به اداره سرپرستی مراجعه و مطابق قانون قیم‌نامه دریافت دارد. ولی در زمانی که جد پدری حیات دارد، طبق قانون، نگهداری و حضانت فرزندان صغیری که پدرانشان به مقام والای شهادت رسیده یا فوت شده باشند، به مادران آنها واگذار می‌شود، علاوه بر آن دولت و یا در صورت شهادت پدر بنیاد شهید هزینه زندگی فرزندان را در حدود متعارف به مادر آنها پرداخت می‌کند.

هزینه متعارف عبارت از مخارجی است که با توجه به نحوه زندگی و معیشت فرزندان و این که در چه سنی بوده و در چه مقطعی اشتغال به تحصیل دارند، برحسب عرف، تعیین می‌شود. در اینجا ازدواج مادر را با وجود حضانت فرزندان بررسی می‌کنیم.

قانون‌گذار به مادر اجازه داده است، در صورت ازدواج مجدد نیز به حضانت فرزندان ادامه دهد، ولی مطابق قانون، شوهر باید اجازه قیمومیت را به همسرش بدهد و معمول این است که شوهر در اداره سرپرستی حاضر شده و کتباً رضایت خود را اعلام می‌دارد.

در اینجا ذکر دو نکته ضروری است: اولاً صرف نظر از این که عمو یا عمه نقشی در حضانت ندارند در صورتی که مادر صلاحیت نگهداری فرزندان را نداشته باشد، این حق توسط دادگاه از وی سلب می‌شود. به عنوان مثال زنی که سوء شهرت دارد و یا رفتار و کردار او نامناسب و در تربیت فرزندان مؤثر باشد. چنانچه جد پدری این موضوع را به دادگاه اعلام و سلب صلاحیت مادر را تقاضا کند، دادگاه به طریق مقتضی در این زمینه تحقیق می‌کند و به مددکاران و یا نیروی انتظامی دستور می‌دهد با مراجعه به محل زندگی فرزندان و مادر ایشان، در صورتی که ادعای جد پدری یا هر فرد دیگری که اعلام کرده، صحت داشته باشد و نگهداری فرزندان توسط مادر به مصلحت نباشد، نگهداری به او تعلق می‌گیرد و در غیر این صورت از میان اقوام و بستگان به شخصی که شایستگی حضانت را داشته باشد سپرده می‌شوند.

ثانیاً: حضانت تنها شامل نگهداری و پرورش جسمی و روانی طفل است. از راه‌هایی مثل تغذیه، پرورش، تربیت و تحصیل و آنچه برای بقای وی لازم باشد، اما امور مهم مالی فرزند، مانند نقل و انتقالات ملکی، خرید و فروش خانه و امثال آن به عهده جد پدری است. به امور مذکور می‌توان مسائل غیر مالی مهم از جمله اجازه گرفتن گذرنامه و یا اجازه ازدواج را نیز اضافه کرد. در زیر به برخی مواد قانونی درباره حضانت زندان اشاره می شود:

ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی: نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف والدین است.

ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی: برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.

تبصره- بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می‌باشد.

ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی: در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.

ماده واحده – حضانت فرزندان صغیر یا محجوری که پدرانشان به مقام والای شهادت رسیده یا فوت شده باشند با مادران آنها خواهد بود…

ماده ۱۱۷۲: چنانچه به حکم دادگاه مدنی خاص یا قائم مقام آن دادگاه حضانت طفل به عهده کسی قرار گیرد و پدر یا مادر و یا شخص دیگری مانع اجرای حکم شود و یا از استرداد طفل امتناع ورزد دادگاه صادر کننده حکم وی را الزام به عدم ممانعت یا استرداد طفل می‌نماید و در صورت مخالفت به حبس تا اجرای حکم محکوم خواهد شد.